ΤΟ ΝΟΣΗΜΑ

Η Νωτιαία Μυϊκή Ατροφία, (Spinal muscular atrophy, SMA) θεωρείται μία από τις πιο συχνές αιτίες βρεφικής θνησιμότητας οφειλόμενη σε γενετικούς παράγοντες. Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από εκφυλισμό των πρόσθιων κεράτων των α-κινητικών νευρώνων του νωτιαίου μυελού και έχει ως αποτέλεσμα συμμετρική μυϊκή αδυναμία και την εκφύλιση των κινητικών μυών. Σπάνια στην εκδήλωση της νόσου εμπλέκονται άλλα όργανα ή άλλο τμήμα του νευρικού συστήματος. Η νόσος ανάλογα με την ηλικία έναρξης και τη βαρύτητα μπορεί να ταξινομηθεί στις παρακάτω μορφές:

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ

Η SMA είναι ένα γενετικό μονογονιδιακό νόσημα που κληρονομείται με αυτοσωματικό υπολειπόμενο τρόπο, δηλαδή για να εκδηλωθεί η νόσος θα πρέπει το παιδί να κληρονομήσει και από τους δύο του γονείς από ένα παθολογικό (μεταλλαγμένο) γονίδιο. Μελέτες αναφέρουν ότι περίπου 98% των περιπτώσεων φέρουν το παθολογικό γονίδιο από προηγούμενες γενιές (και οι δύο γονείς φορείς) και μόνο στο 2% μπορεί να εμφανιστεί μετάλλαξη πρώτη φορά (de novo).

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

Η συχνότητα της νόσου στη λευκή φυλή είναι περίπου 1:8000. Με βάση αυτή τη συχνότητα οι φορείς υπολογίζονται σε 1:40. Στη Ελλάδα η SMA θεωρείται ότι αποτελεί το τρίτο πιο συχνό γενετικό νόσημα μετά την μεσογειακή αναιμία και την ινοκυστική ίνωση και αν και μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν επιδημιολογικές μελέτες υπολογίζεται όμως ότι κάθε χρόνο γεννιούνται ~10 παιδιά με τη νόσο.

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΟ ΝΟΣΗΜΑ

Στο 95% των περιπτώσεων το νόσημα οφείλεται σε ομόζυγη έλλειψη των εξωνίων 7 και/ή 8 του γονιδίου SMN1(OMIM: 600354) που βρίσκεται στη χρωμοσωμική περιοχή 5q11.2–13. Στην ίδια γενετική θέση υπάρχει και το αντίγραφο γονίδιο SMN2 που ενώ παρουσιάζει μεγάλη ομολογία με το SMN1, εν τούτοις άτομα που έχουν έλλειψη στα εξώνια 7 και 8 του SMN2 δεν εμφανίζουν τη νόσο.  Επίσης είναι δυνατόν εκτός από τα γονίδια SMN1 και SMN2 να ανιχνεύονται στους ασθενείς ελλείψεις και γειτονικών γονιδίων, που αν και συνδέονται με βαρύτερη εκδήλωση της νόσου, όταν μεταλλάσσονται μόνο αυτά δεν δημιουργούν SMA.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ

Η πρόληψη της νόσου γίνεται με τρεις τρόπους:

1. με τον προγεννητικό έλεγχο με μελέτη χοριακής λάχνης (11η εβδομάδα) ή με μελέτη αμνιακού υγρού (17η εβδομάδα)
2. με την προεμφυτευτική διάγνωση όπου ελέγχονται τα έμβρυα πριν την εμφύτευσή τους στη μήτρα της μητέρας
3. με την ανίχνευση φορέων στις οικογένειες των ασθενών ή στο γενικό πληθυσμό

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Μέχρι σήμερα ο προγεννητικός έλεγχος και η προεμφυτευτική διάγνωση εφαρμόζεται μόνο σε οικογένειες με μεγάλο ρίσκο εμφάνισης της νόσου εξαιτίας προηγούμενου παιδιού στην οικογένεια. Στο γενικό πληθυσμό δεν ενδείκνυται εκτός εάν υπάρχουν ενδείξεις από τον έλεγχο φορέων.

ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ  ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ

Το Εργαστήριο Γενετικής του Πανεπιστημίου Αθηνών αποτελεί σήμερα κέντρο αναφοράς για τον ελληνικό χώρο για τη μελέτη οικογενειών με SMA. Από το 1995 που έχει βρεθεί το υπεύθυνο γονίδιο SMN1 εφαρμόζονται :

1. ανίχνευση ομόζυγης έλλειψης στα εξώνια 7 και 8 του γονιδίου SMN1 (95% των ασθενών)
2. ανίχνευση φορέων με την τεχνική MLPA ή με την ανάλυση απλοτύπων
3. προγεννητικός έλεγχος σε βιοψία τροφοβλάστης (11η εβδομάδα) ή σε κύτταρα αμνιακού υγρού (17 η εβδομάδα)
4. προεμφυτευτική διάγνωση με επιλογή φυσιολογικών εμβρύων πριν την εμφύτευση μέσω της εξωσωματικής διαδικασίας.
5. ανίχνευση σημειακών μεταλλάξεων στο γονίδιο SMN1 εφόσον η κλινική διάγνωση είναι συμβατή με SMA και από τον έλεγχο MLPA έχει βρεθεί ετεροζυγωτία έλλειψης (πιθανότητα ~2% των παιδιών με SMA)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Scheffer H, Cobben JM, Matthijs G, Wirth B.Best practice guidelines for molecular analysis in spinal muscular atrophy.Eur J Hum Genet. 2001 Jul;9(7):484-91. Review.(Συμμετοχή του ΕΙΓ)
• Mercuri E, Bertini E, Iannaccone ST.  Childhood spinal muscular atrophy: controversies and challenges. Lancet Neurol. 2012 May;11(5):443-52. doi: 10